ZNACZENIE METOD ZNORMALIZOWANYCH W BADANIACH WÓD I ŚCIEKÓW

Rozwój cywilizacyjny i technologiczny napędza konsumpcyjny tryb życia, a to ma negatywny wpływ na stan nadmiernie eksploatowanego środowiska.

Liczba i ilość antropogenicznych substancji obecnych w środowisku stale się zmienia. Wiele wytwarzanych przez ludzi substancji trafia do powietrza, gleb oraz wód i ścieków, w ten sposób stanowiąc bezpośrednie niebezpieczeństwo dla organizmów żywych.

Istnieją wytyczne w zakresie dopuszczalnych zawartości różnych substancji w wodach i ściekach, w tym zalecenia międzynarodowych organizacji takich jak: Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Unia Europejska (EU), Północnoamerykańska Agencja Ochrony Środowiska (US EPA), jak i rozporządzenia krajowe. Jakość wód w Polsce podlega monitorowaniu, a upoważnione do tego laboratoria wykonują codziennie tysiące analiz fizyko-chemicznych i mikrobiologicznych. Z punktu widzenia zdrowia konsumentów (woda do spożycia), jak i jakości środowiska (ścieki) te kosztowne działania zasługują na pewną refleksję. Z jednej strony taki monitoring jest konieczny, aby zapewnić nam bezpieczeństwo, ale z drugiej strony (co oczywiste) zakres prowadzonych analiz nie uwzględnia wszystkich znanych i niebezpiecznych substancji chemicznych. Wynika to nie z braku możliwości analitycznych, lecz z ich ilości, ponieważ według bazy Chemical Abstrakt Service jest ich już ponad 100 000 000 (www.cas.org).

Parametry mikrobiologiczne

Rodzaj i liczba normowanych wskaźników w wodach i ściekach zmienia się w miarę pozyskiwania danych rozszerzających lub weryfikujących wiedzę o ich wpływie na ludzi i środowisko. Pamiętać należy, że wartości dopuszczalne oznaczają pewien przedział dopuszczalnego ryzyka dla zdrowia ludzi, w szczególności w odniesieniu do substancji niebezpiecznych. W takich przypadkach nie można wyznaczyć wartości całkowicie bezpiecznych, lecz tylko takie wartości, przy których ryzyko zachorowań będzie zminimalizowane. W wielu krajach istnieje zazwyczaj jedna wartość dopuszczalnego stężenia danej substancji w wodach i ściekach.

Podstawowe znaczenie dla bezpieczeństwa wody mają parametry mikrobiologiczne, ponieważ to przede wszystkim one mogą wpływać negatywnie na zdrowie oraz wywoływać różne choroby. Stanowią one swoisty wskaźnik zanieczyszczenia mikrobiologicznego wody, a ich obecność w wodzie wiąże się z koniecznością podjęcia natychmiastowych działań naprawczych.

Zdecydowana większość problemów zdrowotnych związanych z wodą wynika z zanieczyszczeń mikrobiologicznych. Z kolei ryzyko zdrowotne związane z przekroczeniem parametrów chemicznych wynika przede wszystkim z możliwości wywoływania szkodliwych skutków dla zdrowia w wyniku długotrwałego narażenia. Przekroczenie parametrów wskaźnikowych w wodzie przeznaczonej do spożycia przez ludzi może świadczyć m.in. o wtórnym zanieczyszczeniu wody, o niewłaściwie przeprowadzonych procesach uzdatniania lub o zanieczyszczeniach instalacji wodnej.

Jakość wody

We wrześniu 2018 roku Główny Inspektorat Sanitarny opublikował kompendium wiedzy na temat wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, w którym kompleksowo opisano zagadnienia związane z jej bezpieczeństwem. Znaczenie bezpieczeństwa zdrowotnego wody jest na tyle ważne, że zagadnienie to zostało uregulowane w krajach Unii Europejskiej przez wydanie odpowiednich dyrektyw.

Jakość wyników uzyskiwanych w laboratoriach zajmujących się analizami wód i ścieków ma ogromne znaczenie, ponieważ od nich mogą zależeć np. decyzje o zamknięciu ujęcia wody, nałożenia kary czy zmiany stosowanych technologii. Dlatego rzetelność laboratoriów jest kluczowa w tym procesie, a drogą do tego jest m.in. akredytacja i normalizacja, bez której trudno wyobrazić sobie współczesny świat.

Metody kontroli jakości wód i ścieków

Otrzymywanie miarodajnych wyników analitycznych jest możliwe przy zastosowaniu określonych procedur postępowania w laboratorium (np. akredytacja) oraz stosowania miarodajnych (np. znormalizowanych) metodyk pomiarowych.

Mimo że samo stosowanie norm nie jest obligatoryjne, ewentualne zagrożenia i konsekwencje wynikające z ich nieprzestrzegania mogą być znamienne. Polskie Normy są powszechnie stosowane w laboratoriach kontrolno-pomiarowych, jak również naukowo-badawczych prowadzących usługi analityczne. Wiele z tych jednostek w trakcie ubiegania się o akredytację w zakresie określonych oznaczeń, zgodnie z normą PN-EN ISO 17025, przygotowuje metodyki własne na podstawie Polskich Norm. Metodyki stosowane do rutynowych analiz wód i ścieków muszą charakteryzować się odpowiednią precyzją, dokładnością, wartościami granic wykrywalności i oznaczalności oraz powtarzalnością i odtwarzalnością. W wyniku wieloletnich doświadczeń mogą stać się metodykami referencyjnymi.

Rozwój metod pomiarowych zmierza w kierunku ich coraz większej automatyzacji, upraszczania obsługi, miniaturyzacji stosowanych przyrządów pomiarowych oraz sterowania przyrządami za pomocą wbudowanych mikroprocesorów. Związane jest to przede wszystkim z coraz większą liczbą wykonywanych analiz oraz ich zakresem jakościowym. Coraz więcej laboratoriów, i to nie tylko wykonujących rutynowe analizy wód i ścieków, posiada lub ubiega się o akredytację swoich badań. W takich laboratoriach zazwyczaj stosuje się normy krajowe lub międzynarodowe i metodyki na ich podstawie, a także metodyki własne.

W krajach będących członkami Unii Europejskiej problem wyboru metod analiz wody w dyrektywie UE rozwiązano na dwa sposoby. W zakresie oznaczania parametrów fizyczno-chemicznych wybór metod pozostawiono wykonawcom analiz, a istniejące Normy Międzynarodowe i Europejskie traktuje się jako wzorce, którym można nadać status dokumentów obowiązujących w danym kraju. W przypadku badań mikrobiologicznych zalecono stosowanie procedur opisanych w odpowiednich Normach Międzynarodowych ISO lub w Normach Europejskich EN.

Zapraszamy do lektury całego artykułu w „Wiadomościach PKN 8/2019”.