Po zakończeniu I wojny światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości, przedstawiciele władz państwowych, a także środowiska naukowe i techniczne, zaczęli postulować konieczność stworzenia jednolitych wytycznych na potrzeby odbiorów technicznych w poszczególnych instytucjach rządowych.
Starania o zorganizowanie działalności normalizatorów trwały kilka lat i zakończyły się w 1923 r. powołaniem Komitetu Technicznego dla normalizacji wytworów przemysłowych oraz ich dostawy.
Głównym inspiratorem powołania Komitetu był inż. Piotr Drzewiecki – pierwszy prezydent Warszawy w II Rzeczpospolitej, szef Polskiego Banku Komunalnego, przewodniczący Zarządu Związku Miast, prezes Stowarzyszenia Techników Polskich i wreszcie pierwszy prezes Polskiego Komitetu Normalizacyjnego.
Pierwsze posiedzenie Komitetu odbyło się w 1924 r. i wtedy przyjęto nazwę Polski Komitet Normalizacyjny P.K.N. (tak wówczas zapisywano ten skrót) – 1924 r. jest zatem oficjalnie uznaną datą powstania PKN.
Pierwsze Polskie Normy
W okresie międzywojennym PKN opracował 1 698 Polskich Norm (PN). Polska w tym okresie może się poszczycić tworzeniem wyjątkowych norm pionierskich dotyczących: liczb normalnych, rysunku technicznego, jednostek miar, wytrzymałości materiałów, narzędzi warsztatowych oraz układu pasowań średnic.
W tym ostatnim wiodącą rolę odegrał prof. inż. Henryk Mierzejewski – założyciel i pierwszy prezes Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich (SIMP). Czynnie uczestniczył w tworzeniu Polskiego Komitetu Normalizacyjnego, wyszkolił kadrę wspaniałych normalizatorów. W 1925 r. została opublikowana pierwsza Polska Norma, która dotyczyła temperatury odniesienia.
Dziś opracowanie norm to proces w pełni elektroniczny, który umożliwia nam tworzenie produktów i usług zgodnych z potrzebami klientów.
Pierwszy numer „Wiadomości Polskiego Komitetu Normalizacyjnego”
Czasopismo Polskiego Komitetu Normalizacyjnego po raz pierwszy zostało opublikowane 7 stycznia 1925 r. jako wkładka do „Przeglądu Technicznego" pod nazwą „Wiadomości Polskiego Komitetu Normalizacyjnego”. Od 1930 r. ukazywało się już jako samodzielne czasopismo pod tym samym tytułem.
W latach 1930–1939 na łamach czasopisma informowano głównie o pracach w P.K.N. i jego komisjach; publikowano m.in. projekty Polskich Norm, wykazy norm uchwalonych, wydanych drukiem i unieważnionych, wykazy zmian w normach, wykazy norm zagranicznych.
Wydawanie czasopisma po przerwie spowodowanej II wojną światową wznowiono w 1947 r. – wówczas miesięcznik zyskał skróconą nazwę „Wiadomości PKN”.
Od 1953 r. zaczęto wydawać Biuletyn PKN, w którym publikowano urzędowe wiadomości i zarządzenia Prezesa PKN.
W 1955 r. „Wiadomości PKN" przekształcono w miesięcznik naukowo-techniczny „Normalizacja".
Od 2008 r. miesięcznik jest wydawany pod nazwą „Wiadomości PKN. Normalizacja". Współcześnie miesięcznik publikowany jest w formie elektronicznej na stronie internetowej PKN (począwszy od numeru 9/2011).
W grudniu 1939 r. władze nazistowskie zaproponowały PKN współpracę w dziedzinie normalizacji. Prezes Piotr Drzewiecki stanowczo odmówił. W marcu 1940 r. władze nazistowskie zorganizowały konferencję w sprawie likwidacji instytucji zbędnych dla Generalnej Guberni. Decyzję o likwidacji PKN miał podjąć wybrany urzędnik. Pracownik PKN Feliks Jasiński był dwukrotnie wzywany do złożenia wyjaśnień w sprawie PKN w czerwcu 1940 r. oraz w grudniu 1943 r.
Do likwidacji Polskiego Komitetu Normalizacyjnego nigdy jednak nie doszło. Nie oznacza to, że wszystkie działania PKN były akceptowane przez władze okupanta. Opracowywanie nowych norm i praca komisji normalizacyjnych odbywały się w konspiracji. Dostarczaniem materiałów dla komisji zajmowali się studenci i uczniowie szkół zawodowych.
Stanowisko Sekretarza Generalnego powierzono inż. Czesławowi Szczekowskiemu. Szczekowski nawiązał kontakty z byłymi normalizatorami z Ministerstwa Komunikacji i Ministerstwa Spraw Wojskowych oraz Stowarzyszeniem Elektryków Polskich. Przeczuwając koniec wojny w 1944 r., zaktywizowano do wytężonej pracy kluczowe komisje normalizacyjne do odbudowy kraju, m.in. komisję normalizacji budownictwa, która powstała w 1941 r. pod przewodnictwem prof. Wacława Żenczykowskiego. Niestety w czasie Powstania Warszawskiego część materiałów została zniszczona. Niektóre opracowania z okresu konspiracji posłużyły jako materiał wyjściowy dla reaktywowanego po wojnie PKN.
Ogromny zbiór przedwojennych norm, biblioteka i archiwum o łącznej wartości około 1 500 000 przedwojennych złotych zostało zniszczonych (spalonych) w styczniu 1945 r. przez okupanta przed odwrotem z Warszawy. Janina Jasińska (żona jednego z ówczesnych pracowników PKN) zebrała ocalałe ze spalenia PN i ukryła je w piwnicy swojego domu przy ul. Narbutta 27-A. Po wojnie przekazała je Ministerstwu Przemysłu i Handlu.
W 1946 r. w Londynie 65 delegatów z 25 krajów spotkało się, aby omówić przyszłość międzynarodowej normalizacji. W 1947 r. oficjalnie powstała Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna ISO z 67 komitetami technicznymi (grupami ekspertów prowadzących prace w określonym zakresie tematycznym). Wśród członków-założycieli był Polski Komitet Normalizacyjny.
PKN czynnie promuje międzynarodową działalność normalizacyjną, wdraża dokumenty ISO oraz uczestniczy w pracach technicznych.
Od 1960 roku prowadzi sekretariat ISO/TC 98 Podstawy projektowania konstrukcji, a od 1980 ISO/TC 98/SC 2 Podstawy projektowania konstrukcji. Niezawodność konstrukcji.
W 1950 r. PKN przejął obowiązki krajowego Komitetu Elektrotechniki, a tym samym członkostwo polskie w Międzynarodowej Komisji Elektrotechnicznej – IEC. IEC to pierwsza globalna organizacja normalizacyjna. Została powołana w 1904 r. w związku z szybko rozwijającym się przemysłem elektrotechnicznym. Jej zadania dotyczyły wówczas ujednolicania parametrów wytwarzanej energii elektrycznej, jak i wyrobów z niej korzystających.
Polski Krajowy Komitet Elektrotechniki działa w IEC nieprzerwanie od 1923 r. Warto podkreślić, że PKN prowadzi sekretariat IEC/TC 27 Elektrotermia przemysłowa i przetwarzanie materiałów w polach elektromagnetycznych od 1960 r.
W okresie PRL organizowano ogólnokrajowe narady normalizacyjne. Ich celem było zwiększenie zainteresowania normalizacją środowisk technicznych i organów rządowych. Pierwsza narada odbyła się w Warszawie w czerwcu 1954 r. Wnioski z obrad przysłużyły się do opracowania pierwszego pięcioletniego planu prac normalizacyjnych. Dodatkowo zauważono potrzebę stworzenia specjalistycznego stanowiska normalizatora, dlatego zaczęto intensywnie organizować kursy w tym zakresie.
27 listopada 1961 r. uchwalono ustawę o normalizacji, która została uchylona dopiero w 1994 r. Ustawa wprowadzała podział norm na: Polskie Normy (PN), normy branżowe (BN) i normy zakładowe (ZN). Zwiększyła również kary za niestosowanie norm państwowych (PN i BN). Według art. 15 podstawowa kara za niestosowanie norm wynosiła 3 miesiące aresztu lub 4 500 zł grzywny, co odpowiadało w 1961 r. ok. 1 285 kg chleba pszenno-żytniego. Kara ta jednak mogła zostać zwiększona, jeżeli stwierdzono narażenie życia i zdrowia człowieka na niebezpieczeństwo lub powstanie ,,poważnej szkody dla interesów gospodarczych Państwa”. Jeżeli stwierdzono działanie z rozmysłem, to oskarżony podlegał karze do trzech lat. W przypadku nieumyślnego działania podlegał karze aresztu do 6 miesięcy lub karze grzywny do 10 000 zł.
Po różnych zmianach organizacyjnych i po łączeniach: z metrologią w 1972 r., kiedy powstał Polski Komitet Normalizacji i Miar (PKNiM), i jakością w 1979 r. po utworzeniu Polskiego Komitetu Normalizacji, Miar i Jakości (PKNMiJ), od 1 stycznia 1994 r. na mocy ustawy o normalizacji z dnia 3 kwietnia 1993 r. – Polski Komitet Normalizacyjny powrócił do pierwotnego kształtu. Przepisy ustawy przywróciły dobrowolność stosowania Polskich Norm z pewnymi wyjątkami – normy przywołane w rozporządzeniach były obowiązkowe.
PKN jako sygnatariusz porozumienia z Europejskim Instytutem Norm Telekomunikacyjnych ETSI uzyskał status krajowej jednostki normalizacyjnej (ETSI/NSO).
Ustawa z dnia 13 października 2000 r. zezwoliła na wprowadzanie Norm Europejskich i Norm Międzynarodowych do norm krajowych w języku oryginału. Dzięki temu proces wdrażania Norm Europejskich do zbioru PN znacznie przyśpieszył. Umożliwiło to PKN ubieganie się o członkostwo w Europejskim Komitecie Normalizacyjnym CEN i Europejskim Komitecie Normalizacyjnym Elektrotechniki CENELEC.
12 września została uchwalona ustawa o normalizacji, która obowiązuje do dziś. Ustawa przede wszystkim wprowadziła całkowitą dobrowolność stosowania norm, dopuszczając powoływanie Polskich Norm w przepisach prawnych, nie zmieniając ich dobrowolnego statusu. Umożliwiła także opracowywanie innych dokumentów normalizacyjnych stosowanych w normalizacji światowej jak Raporty Techniczne i Specyfikacje Techniczne.
1 stycznia 2004 r. PKN został członkiem CEN i CENELEC. Uzyskanie członkostwa było jednym z kryteriów przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, co wymagało dostosowania systemu normalizacji krajowej do europejskiego systemu normalizacji. Od tego momentu polscy interesariusze w pełni mogą uczestniczyć w opracowaniu Norm Europejskich i w ten sposób wpływać na kształtowanie Wspólnego Rynku. To już 20 lat!
Dzień Normalizacji Polskiej (DNP) ustanowiono w 2010 r. To okazja do promowania idei dobrowolnej normalizacji oraz podkreślenia korzyści wynikających ze stosowania norm. Jest to również forma uhonorowania wszystkich osób i podmiotów biorących czynny udział w polskiej normalizacji, m.in. organów administracji rządowej, organizacji gospodarczych oraz przedstawicieli nauki i techniki.
Polski Komitet Normalizacyjny upowszechnia wiedzę o normalizacji wśród młodego pokolenia. W 2011 r. PKN wprowadził Politykę Edukacyjną skierowaną do uczelni wyższych, a w 2012 r. – do szkół ponadpodstawowych. Wtedy też PKN zapoczątkował coroczny Ogólnopolski Konkurs „Normalizacja i ja” dla uczniów szkół ponadpodstawowych i nauczycieli. Każda edycja dotyczy różnych zagadnień w kontekście normalizacyjnym. Do tej pory w konkursach normalizacyjnych organizowanych przez PKN wzięło udział ponad 1 400 uczniów.
PKN zachęca do wykorzystywania wiedzy normalizacyjnej w codziennej praktyce i w nauczaniu, czyli do korzystania ze sprawdzonych, najlepszych i zawsze aktualnych rozwiązań zawartych w Polskich Normach. Przekonuje, że warto mieć wpływ na treść norm, przekłada się to bowiem na wymierne korzyści ekonomiczne dla uczestników systemu normalizacyjnego.
Dziś PKN współpracuje z wieloma szkołami wyższymi oraz szkołami ponadpodstawowymi. Wspiera inicjatywy oddolne, regionalne konkursy normalizacyjne, spotyka się z młodzieżą i opowiada o normalizacji.
PKN zainicjował przyznawanie nagród dla osób i firm, które szczególnie wyróżniły się wspieraniem systemu normalizacyjnego.
Kompas Normalizacji – nagroda nadawana osobom fizycznym, prawnym oraz jednostkom organizacyjnym w dowód uznania dla ich osiągnięć w zakresie wspierania normalizacji, w tym m.in. zaangażowania w promocję normalizacji lub szczególny wkład w promowanie systemu normalizacji dobrowolnej.
Promotor Edukacji Normalizacyjnej – ten honorowy tytuł jest nadawany osobie, która wspiera edukację normalizacyjną przez działania polityczne, organizacyjne, promocyjne, wydawnicze. Przyczynia się do rozpowszechniania wiedzy normalizacyjnej i propagowania normalizacji w nauczaniu i wychowywaniu. Czynnie uczestniczy w procesie wdrażania edukacji normalizacyjnej do praktyki nauczania i wychowywania.
Dzięki staraniom PKN normalizacja została włączona do nowych podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2019 r., Dz.U. 2019 poz. 991.
Oznacza to, że uczniowie szkół branżowych zostaną zapoznani m.in. z podstawowymi informacjami dotyczącymi norm i normalizacji, jak wyszukać normy i jak je zastosować w ocenie zgodności. Nowe rozporządzenie uwzględnia rozwiązania, które odpowiadają faktycznym potrzebom rynku pracy. Rozwijanie i wzmacnianie edukacji normalizacyjnej staje się coraz bardziej znaczące także dla nauczycieli. Z tego względu PKN prowadzi dla nich seminaria normalizacyjne. Od 2019 r. prawie 700 nauczycieli wzięło w nich udział.
Rok 2024 jest dla PKN wyjątkowy – krajowa jednostka normalizacyjna osiągnęła 100 lat, a system normalizacji dobrowolnej – 30 lat! PKN od 20 już lat jest także członkiem europejskich organizacji normalizacyjnych – CEN i CENELEC.
Polski Komitet Normalizacyjny to nie tylko przeszłość i teraźniejszość, to także przyszłość, którą wspólnie tworzymy!
Istota normalizacji tej z lat 20. XX wieku jest wciąż aktualna i zbieżna z obecnymi poglądami, jest też wciąż otwarta na szeroko pojętą przyszłość. Współczesna normalizacja stoi u progu wyzwań związanych m.in. z przeciwdziałaniem skutkom globalnego ocieplenia, cyberbezpieczeństwem, zrównoważonym rozwojem, poprawą jakości życia, ochroną środowiska, szybkim postępem technologicznym – związanym ze sztuczną inteligencją, technologiami wodorowymi, cyberbezpieczeństwem, inteligentnymi systemami transportowymi. Wszystko to napędza normalizację i sprawia, że jej przyszłość wciąż będzie ciekawa.
Dzisiaj PKN współpracuje z ponad 300 Organami Technicznymi (OT), w których działa ponad 1 000 firm i instytucji, a zbiór Polskich Norm ma już ponad 80 000 dokumentów normalizacyjnych. Przez ostatnie lata PKN zmieniał się, dostosowywał do zmieniających warunków, aby odpowiadać na obecne wyzwania. Dzięki temu jest dziś uznanym partnerem w kraju i za granicą.
PKN to nie tylko instytucja, to także ludzie, którzy ją tworzą. Dziś to ponad 240 pracowników w Warszawie, Łodzi i Katowicach, którym przyświeca ten sam cel co sprzed 100 lat i niezmienna otwartość na nowe.